Từ bao đời nay hình ảnh cây đa, bến nước, sân đình, con đò dòng sông, lũy tre xanh đã in đậm trong tâm thức bao thế hệ. Những hình ảnh thân thương ấy đặc trưng cho làng quê Việt Nam, nơi sinh ra và lớn lên của mỗi một con người. Thời nước ta bị phong kiến phương Bắc đô hộ, tạm thời nước mất nhưng làng vẫn còn đó tồn tại kỳ diệu như sức sống con người Việt Nam.
          Làng là một cộng đồng dân cư được hình thành trong quá khứ lịch sử lâu đời, có vị trí quan trọng trong đời sống xã hội, trong truyền thống của dân tộc. Từ làng xã mà có được nhân tài, những phong tục tập quán tốt đẹp, những công trình văn hóa… Văn hóa làng vùng đất Tổ thể hiện sự phong phú, đa dạng của văn hóa cội nguồn có bề dày mấy ngàn năm. Từ văn hóa làng đến làng văn hóa và phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” có quan hệ khăng khít gắn bó. Chúng ta phải tổ chức phong trào này trên nền văn hóa truyền thống làng xã vùng đất Tổ, trân trọng gìn giữ, phát huy những nét đẹp của văn hóa làng. Có làm được điều này thì phong trào mới thực sự có chiều sâu và được nhân dân đồng tình ủng hộ.
          Xưa kia ông cha ta trong buổi đầu dựng nước dựng làng đều phải dựa vào nhau để khai khẩn đất hoang, chống lại kẻ thù và chống chọi lại với thiên tai, lũ lụt, hạn hán. Từ lao động sản xuất và xây dựng làng xóm mà dần dần hình thành tâm lý bám đất bám làng, gắn bó cố kết cộng đồng, trở nên đặc trưng trong quan hệ ứng xử “Thương người như thể thương thân”, “Bầu ơi thương lấy bí cùng, tuy rằng khác giống nhưng chung một giàn” và trong việc hình thành tư tưởng cội nguồn dân tộc “Trăm con một bọc” (Truyền thuyết Âu Cơ và bọc trăm trứng).
          Trong văn hóa làng vùng Đất Tổ truyền thống hiếu học, trọng người có tri thức được khẳng định trong nhiều hương ước. Ví dụ như trong hương ước soạn thảo năm 1932 sao lại năm 1942 của làng Hy Cương, Phùng Nguyên, Xuân Lũng, Kiều Tùng đã dành 3 điều nói về sự học hành.
          Truyền thống tương thân tương ái, giúp nhau lúc hoạn nạn; truyền thống giữ gìn tôn ti trật tự kỷ cương trong nề nếp gia đình, dòng họ là những nét đẹp cần phát huy trong cuộc vận động. Lối sống, nếp sống của người nông dân Phú Thọ có nhiều nét đẹp trong phong cách thể hiện. Đó là sự quan tâm giúp đỡ nhiệt tình, vô tư với người khác, tôn trọng tình làng nghĩa xóm, sống hòa đồng với thiên nhiên, luôn đề cao tính tiết kiệm, chăm lo vun vén cho thế hệ sau những điều tốt lành trong phong tục tập quán có nhiều nét đẹp trong việc cưới, việc tang mà chúng ta cần trân trọng giữ gìn và phát huy trong cuộc sống hôm nay.
          Hàng năm ở Phú Thọ có hàng trăm lễ hội truyền thống được tổ chức ở nhiều làng quê. Đây là dịp thuận lợi để tâm linh con người hướng về tổ tiên, những người có công với làng, với nước; được tắm mình trong bầu không khí linh thiêng gần gũi của cộng đồng làng xóm, được thư thái sau những ngày lao động mệt nhọc để hòa mình, vui niềm vui của cộng đồng.
          Trong văn hóa làng vùng đất Tổ còn có một điều mà chúng ta cần nghiên cứu suy nghĩ để vận dụng vào xây dựng làng văn hóa, xây dựng đời sống văn hóa ở cơ sở. Đó là hương ước - một phương thức tự quản làng xã của cha ông ở đây có mấy điều cần chú ý:
          Trước hết nói đến tính tích cực của hương ước: Nó củng cố truyền thống đoàn kết, cố kết làng xã, hương ước khuyên mọi người ăn ở hòa thuận giữ đúng đạo hiếu trong gia đình, giữ tình làng nghĩa xóm, giúp nhau lúc thiên tai, khó khăn hoạn noạn. Hương ước tạo cho người dân niềm tự hào về làng quê mình. Do đó người dân không làm gì có hại đến thanh danh của làng mình, của dòng họ, gia đình mình. Người dân quan tâm đến việc công ích và làm tròn các nghĩa vụ của mình với Nhà nước. Hương ước góp phần trong việc củng cố các thiết chế văn hóa - tín ngưỡng như đình, chùa, đền, miếu trong các làng quê. Vì nó quy định rất rõ trách nhiệm đóng góp tu bổ các thành viên trong cộng đồng làng xóm.
          Tuy nhiên, cũng nhận rõ những điều còn hạn chế trong hương ước. Đó là tư tưởng cục bộ, chỉ quan tâm đến lợi ích của làng mình, làm tăng các hủ tục trong đám cưới, đám tang; tạo ra lối sống theo lệ làng không quen với pháp luật; các điều khoản phạt tiền, đánh đòn, đuổi khỏi làng… trong hương ước cũ rất nặng nề. Do vậy, khi xây dựng quy ước làng văn hóa, phải biết kế thừa những điểm tiến bộ trong hương ước cũ để phát huy được những thuần phong mỹ tục của cha ông, truyền thống văn hóa, truyền thống lịch sử, cách mạng của địa phương, kiên quyết loại bỏ những hủ tục lạc hậu kể cả những hủ tục mới phát sinh, không để quy ước làng văn hóa trở thành thứ lệ làng mới. Và cái quan trọng nhất là được dân bàn bạc; nhất trí thông qua.
          Cuộc vận động xây dựng làng văn hóa, phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” gắn liền với việc xây dựng đời sống kinh tế phát triển, tạo được cảnh quan môi trường sạch đẹp; có quy hoạch làng xóm, khu dân cư, các tụ điểm sinh hoạt văn hóa và hoạt động thể thao, văn hóa, văn nghệ, góp phần nâng cao đời sống văn hóa và rèn luyện thể chất của người lao động, xây dựng được phong trào gia đình văn hóa, tổ chức việc cưới việc tang, lễ hội theo nếp sống văn minh theo tinh thần chỉ thị 27 của Bộ Chính trị; bảo tồn giữ gìn các phong tục tập quán tốt đẹp của dân tộc, huy động được mọi nguồn lực xã hội, tổ chức nhiều hoạt động ở cơ sở đáp ứng được nhu cầu ngày càng cao của quần chúng về văn hóa tinh thần, góp phần đưa Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII vào cuộc sống. Hiện nay, một số nội dung của phong trào Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hoá được lồng ghép với cuộc vận động xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh, vì thế phát huy nét đẹp văn hoá là truyền thống có ý nghĩa quan trọng, là nền tảng để xây dựng văn hoá nông thôn mới.
          Vì vậy khơi dậy và phát huy những nét đẹp truyền thống làng vùng Đất Tổ, tăng cường việc xã hội hóa các hoạt động văn hóa, thông tin thể thao có định hướng của Nhà nước là nguồn động lực to lớn; là giải pháp hữu hiệu thúc đẩy phong trào, toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa, xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh phát triển vừa có diện rộng, vừa có chiều sâu, góp phần nâng cao đời sống văn hoá tinh thần của người dân./.

Trần Văn Quang - Chánh Văn phòng Thường trực BCĐ PT “TDĐKXDĐSVH”