(Kỷ niệm 70 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2-9,
nhớ lại những ngày lịch sử và bài học của quá khứ)
 
Cách đây 70 năm, Đảng cộng sản Việt Nam đã lãnh đạo nhân dân ta đứng lên tiến hành cuộc Tổng khởi nghĩa trong phạm vi toàn quốc. Chỉ trong vòng 15 ngày cuối Tháng Tám năm 1945, cuộc Tổng khởi nghĩa đã giành được chính quyền về tay nhân dân trong phạm vi cả nước. Ngày 2 tháng 9 năm 1945 tại Quảng trường Ba Đình (Hà Nội) gần 1 triệu đồng bào của thủ đô Hà Nội và các tỉnh lân cận đã họp mít tinh mừng thắng lợi của cách mạng. Chủ tịch Hồ Chí Minh thay mặt Chính phủ lâm thời trịnh trọng đọc bản tuyên ngôn độc lập, tuyên bố trước quốc dân và thế giới, nước Việt Nam dân chủ cộng hòa ra đời (nay là CHXHCN Việt Nam). Từ đó, ngày 2 tháng 9 năm 1945 trở thành ngày Quốc khánh của nước ta.
Cách mạng Tháng Tám năm 1945 chỉ diễn ra trong một thời gian rất ngắn, lực lượng cách mạng ít đổ máu, mà đã giành được chính quyền trong phạm vi toàn quốc. Do đó, các thế lực thù địch, kể cả một số học giả không thiện chí với cách mạng đã đưa ra luận điệu, cách mạng Tháng Tám ở Việt Nam giành thắng lợi chỉ là "ăn may" hoặc "lấp khoảng trống quyền lực" khi phát xít Nhật đã đầu hàng Đồng Minh, nhằm phủ nhận vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam.

Các tầng lớp nhân dân, người lao động Hà Nội cùng với lực lượng vũ trang nhân dân tham gia mít-tinh phát động cuộc Tổng khởi nghĩa cách mạng tháng Tám được tổ chức tại Nhà hát lớn Hà Nội ngày 19 tháng 8 năm 1945. (Ảnh tư liệu).

Thực chất, có được Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thắng lợi, Đảng ta từ khi ra đời đã tổ chức lực lượng cách mạng và tôi rèn trong lửa đạn đấu tranh với kẻ thù, thông qua các cuộc tổng diễn tập của cao trào cách mạng 1930 -1931 và 1936 - 1939, kể cả trong thời kỳ tiền khởi nghĩa. Biết bao đồng bào, đồng chí đã anh dũng hy sinh hoặc phải tù đày trong nhà lao đế quốc để thực hiện các nhiệm vụ cách mạng, vận động và tập hợp quần chúng tham gia các cuộc đấu tranh chống kẻ thù xâm lược. Qua tôi rèn trong lửa đạn và ngục tù của thực dân đế quốc, Đảng ta đã ngày một trưởng thành, để đến ngày cách mạng Tháng Tám năm 1945, Đảng ta đã đủ sức lãnh đạo nhân dân đứng lên tổng khởi nghĩa giành chính quyền trong phạm vi cả nước.
Cách mạng Tháng Tám đã diễn ra cách đây 70 năm. Thời gian càng lùi xa, chúng ta càng nhìn rõ hơn sự lãnh đạo tài tình của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh, cũng như tầm vóc vĩ đại của cách mạng Tháng Tám năm 1945.
Có thể nói, để có cách mạng Tháng Tám thắng lợi, một trong những nguyên nhân có tính quyết định, chính là sự lãnh đạo sáng suốt, khéo léo của Đảng, sự vận dụng và phát triển chủ nghĩa Mác - Lê nin trong điều kiện cụ thể ở nước ta một cách đúng đắn, độc lập, tự chủ và sáng tạo. Đảng có phương pháp, chiến lược, chiến thuật cách mạng phù hợp, linh hoạt trong từng giai đoạn cách mạng, đã động viên được tinh thần yêu nước, đoàn kết, ý chí đấu tranh giành độc lập, tự do của các tầng lớp nhân dân tham gia vào cuộc khởi nghĩa. Đồng thời, Đảng nhanh chóng nhận thức được thời cơ, chủ động đón thời cơ, kiên quyết chớp thởi cơ để tiến hành tổng khởi nghĩa giành chính quyền trong cả nước.
Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thắng lợi, tạo ra một bước ngoặt vĩ đại trong lịch sử dân tộc, chính quyền về tay nhân dân, nước Việt Nam dân chủ cộng hòa ra đời, nhà nước công nông đầu tiên ở Đông Nam Á; chấm dứt chế độ quân chủ phong kiến ở Việt Nam, kết thúc hơn 80 năm nhân dân ta sống dưới ách đô hộ của chính quyền thực dân phát xít. Nhân dân Việt Nam từ thân phận nô lệ trở thành người dân một nước độc lập, làm chủ vận mệnh của mình. Nước Việt Nam từ một nước thuộc địa nửa phong kiến trở thành một nước độc lập, tự do và dân chủ. Đảng cộng sản Việt Nam trở thành Đảng cầm quyền. Từ đây, đất nước, xã hội, dân tộc và con người Việt Nam bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên độc lập gắn liền với chủ nghĩa xã hội.
Thắng lợi của cách mạng Tháng Tám năm 1945, là thắng lợi đầu tiên của Đảng cộng sản Việt Nam. Từ cuộc cách mạng này đã để lại cho chúng ta hôm nay và mai sau nhiều bài học sâu sắc để vận dụng trong quá trình bảo vệ nền độc lập, tự do của Tổ quốc và trong xây dựng đất nước. Một số bài học tiêu biểu được rút ra từ cách mạng Tháng Tám, đó là:
Trước hết, phải có một Đảng tiên phong thực sự cách mạng, biết tiếp thu và vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lê nin vào hoản cảnh cụ thể, trong mỗi giai đoạn lịch sử, để đề ra đường lối cách mạng đúng đắn, biết cách tổ chức và xây dựng lực lượng; có phương pháp và hình thức đấu tranh phù hợp, phát huy được sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại để dẫn dắt quần chúng đứng lên giành và giữ chính quyền.
Thứ hai là, phải biết đoàn kết và tập hợp lực lượng, thu hút được đông đảo các tầng lớp nhân dân tham gia phong trào cách mạng, đồng thời từng bước phân hóa kẻ thù. Từ đó làm thay đổi so sánh lực lượng giữa ta và địch. Kiên quyết dùng bạo lực cách mạng và sử dụng bạo lực cách mạng thích hợp và đúng lúc để đập tan bộ máy nhà nước cũ, lập ra nhà nước mới do nhân dân lao động làm chủ.
Thứ ba là, biết nắm bắt thời cơ đúng lúc và kịp thời, đề ra được những quyết định chính xác, thể hiện nghệ thuật chỉ đạo tài tình của Đảng ta và Chủ tịch Hồ Chí Minh. Nhờ chọn đúng thời cơ mà sức mạnh của nhân dân ta trong cách mạng Tháng Tám được nhân lên gấp bội. Do đó, cuộc tổng khởi nghĩa diễn ra thành công trong phạm vi cả nước chỉ trong một thời gian ngắn.
Cùng với cả nước, nhân dân Phú Thọ cũng đã vùng lên lật đổ ách thống trị của kẻ thù, xây dựng lên chính quyền dân chủ nhân dân sau thắng lợi của cách mạng tháng Tám.
Đến những tháng đầu năm 1945, ở Phú Thọ đã xây dựng được chiến khu Vần - Hiền Lương nằm trong địa phận Thương huyện Hà Hòa và một phần đất Yên Bái cùng với 2 căn cứ Vạn Thắng ở Cẩm Khê và Phục Cổ ở Yên Lập, nơi chuẩn bị lực lượng cho cuộc khởi nghĩa giành chính quyền trong toàn tỉnh. Cũng thời gian này, Xứ ủy Bắc Kỳ quyết định thành lập Ban cán sự Đảng liên tỉnh Phú Thọ - Yên Bái (gọi tắt là Ban cán sự liên tỉnh Phú Yên) để lãnh đạo phong trào cách mạng ở 2 tỉnh. Mặt trận Việt Minh tỉnh Phú Thọ cũng được thành lập.
Trong những ngày sục sôi khí thế cách mạng, dưới sự lãnh đạo của Ban cán sự Đảng và Mặt trận Việt Minh, lực lượng vũ trang ở chiến khu và các căn cứ được nhân dân các địa phương ủng hộ đã khởi nghĩa lật đổ chính quyền tay sai Nhật ở các huyện Hạ Hòa (2/8); Thanh Sơn (11/8); Thanh Ba (15/8); Cẩm Khê, Đoan Hùng (17/8); Phù Ninh, Tam Nông, Yên Lập (18/8); Hạc Trì, Lâm Thao (20/8), Thanh Thủy (22/8).
Riêng việc giành chính quyền ở thị xã Phú Thọ, nơi có bộ máy đầu não của chính quyền tay sai Nhật, khó khăn hơn nhiều so với các huyện. Tại đây quân Nhật vẫn còn đông và rất ngoan cố.
Ngày 21/8, lực lượng vũ trang các căn cứ và chiến khu siết  chặt vòng vây xung quanh thị xã, đồng thời tiến hành vận động và đàm phán với quân Nhật.
Chiều 23/8, Ủy ban khởi nghĩa triệu tập Hội nghị quân sự đặc biệt toàn tỉnh tại đền Đõm (Thị xã Phú Thọ). Hội nghị quyết định thống nhất các lực lượng vũ trang trong tỉnh, đặt dưới sự chỉ đạo trực tiếp của Đảng bộ Phú Thọ để tiến hành khởi nghĩa. Hội nghĩ cũng đề ra các biện pháp nhằm huy động lực lượng đông đảo quần chúng biểu dương sức mạnh, làm hậu thuẫn cho cuộc khởi nghĩa.
Đêm 23/8, Hội nghị đại biểu của lực lượng cách mạng toàn tỉnh họp tại đình làng Cao Du (thị xã Phú Thọ) thông qua chủ trương khởi nghĩa và cử ra Ủy ban dân tộc giải phóng.
Ngày 24/8, một cuộc mít tinh lớn được tổ chức ở Bãi Tập, sau đó chuyển thành cuộc tuần hành thị uy diễu qua các phố trong thị xã.
Tối ngày 24/8, Ủy ban dân tộc giải phóng của tỉnh họp phân công các ủy viên phụ trách, tiếp quản các cơ quan của ngụy quyền và quyết định đổi tên là Ủy ban nhân dân cách mạng lâm thời tỉnh Phú Thọ.
Sáng ngày 25/8/1945, lực lượng vũ trang cùng với đông đảo các tầng lớp nhân dân tham gia khởi nghĩa giành chính quyền thắng lợi ở thị xã Phú Thọ, chính quyền đã về tay nhân dân. Một cuộc mít tinh lớn được tổ chức ngay sau đó tại sân vận động thị xã Phú Thọ. Ủy ban nhân dân cách mạng lâm thời của tỉnh chính thức ra mắt trước hàng vạn người tham dự lễ mít tinh mừng thắng lợi.
Như vậy, chỉ trong vòng 10 ngày sau khi có lệnh tổng khởi nghĩa, tất cả các huyện và thị xã trong toàn tỉnh đã được giải phóng, chính quyền thuộc về tay nhân dân. Từ đây, nhân dân Phú Thọ cùng cả nước hân hoan bước vào xây dựng cuộc sống mới trong độc lập, tự do, dưới chính thể dân chủ cộng hòa.
Nhân dân Phú Thọ rất tự hào đã làm nên trang sử vàng cách mạng Tháng Tám, lật đổ ách thống trị của chính quyền thực dân phong kiến, thành lập chính quyền của dân và vì dân. Thắng lợi của cách mạng Tháng Tám ở Phú Thọ còn góp phần làm nên thắng lợi vĩ đại của cách mạng Tháng Tám trong phạm vi cả nước, để đi tới thành lập nhà nước dân chủ nhân dân đầu tiên ở Đông Nam Á.
Thắng lợi của cách mạng Tháng Tám ở Phú Thọ có vai trò to lớn của Đảng bộ tỉnh. Đảng bộ Phú Thọ tuy còn rất trẻ, mới vừa 5 tuổi (1940 - 1945), nhưng dưới sự lãnh đạo của Trung ương Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh, trực tiếp là sự lãnh đạo của Xứ ủy Bắc Kỳ, Đảng bộ đã vận dụng và thi hành sáng tạo các chỉ thị, nghị quyết của Trung ương, tập hợp được đông đảo các tầng lớp nhân dân trong mặt trận Việt Minh, tiến hành cuộc tổng khởi nghĩa thắng lợi trong phạm vi toàn tỉnh.
Ý nghĩa và những bài học kinh nghiệm của cách mạng Tháng Tám ở Phú Thọ cũng như cả nước sẽ mãi mãi soi sáng cho chúng ta trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hôm nay và mai sau.

Thạc sĩ Nguyễn Tiến Khôi
Chủ tịch Hội KH Lịch sử Phú Thọ