Đoan Hùng là một huyện miền núi nằm ở phía Bắc của tỉnh Phú Thọ, phía Đông Nam giáp huyện Phù Ninh, phía Nam giáp huyện Thanh Ba, phía Tây Nam và phía Tây giáp huyện Hạ Hòa, đều là các huyện của tỉnh Phú Thọ, phía Tây Bắc giáp huyện Yên Bình của tỉnh Yên Bái, phía Bắc và phía Đông giáp các huyện Yên Sơn và Sơn Dương của tỉnh Tuyên Quang. Đoan Hùng có hai tuyến đường Quốc lộ chạy qua là Quốc lộ số 2 từ Hà Nội đi Tuyên Quang, Hà Giang và Quốc lộ 70 từ thị trấn Đoan Hùng đi Yên Bái, Lào Cai thuận tiện cho xây dựng các tuyến du lịch liên tỉnh.
Nói đến Đoan Hùng, người ta thường nghĩ đến những đồi cọ, những đồi chè… và đặc biệt là một loại trái cây đặc sản của vùng đất này: bưởi Đoan Hùng. Nói đến trái bưởi Đoan Hùng, nhiều người vẫn còn nhắc đến câu chuyện “ngư lôi bưởi”, trong những năm kháng chiến chống thực dân Pháp mà tiêu biểu là chiến thắng sông Lô năm 1947 diễn ra trên dọc tuyến sông Lô Đoan Hùng - Tuyên Quang, khi ấy để chặn đường tiến quân của kẻ thù, người dân hai bên bờ sông Lô của Đoan Hùng đã hợp sức cùng với bộ đội chủ lực cản bước tiến của thực dân trên sông. Người dân đã dùng hàng ngàn trái bưởi trồng hai bên bãi bồi ven sông thả xuống dòng sông Lô theo từng hàng. Nhìn từ xa, tàu Pháp ngỡ những hàng quả bưởi trôi trên sông là những ngư lôi của quân ta nên chúng khiếp sợ và rút lui nhanh chóng. Câu chuyện bưởi tham gia vào trận chiến sông Lô đến nay vẫn được các bậc cao niên trong làng kể lại cho con cháu nghe.
Bưởi Đoan Hùng là loại cây trồng lâu năm, có quả hình cầu dẹt, quả chưa đầy 1 kg, chín màu vàng sáng, vỏ hơi héo, cùi mỏng, múi ráo, tôm mọng nước, màu trắng ngà, đặc trưng bởi hương vị thơm, ngon, ngọt, mát. Giống bưởi đặc sản này còn quý ở chỗ, có thể bảo quản được vài tháng đến nửa năm, khi bổ ra, ăn vẫn ngọt, ngon như thường. Theo thống kê, toàn huyện Đoan Hùng có tới 16 giống bưởi khác nhau, giống bưởi nào cũng ngon, cũng ngọt; trong đó đặc biệt là hai giống bưởi Sửu và bưởi Bằng Luân từ lâu đã được nhiều người biết đến.
Bưởi Bằng Luân có cách đây 200 đến 300 năm là giống có nhiều nhất ở Đoan Hùng, trồng nhiều nhất là ở xã Bằng Luân và Quế Lâm có chất lượng ngon đồng đều. Bưởi Bằng Luân có dạng lá nhỏ, quả nhỏ có hình cầu dẹt hoặc dạng hình lá to, quả to, tròn đều. Khi chín có màu vàng rơm, màu thịt quả trắng, trục quả đặc, dễ tách múi, tép mềm mọng nước có màu trắng xanh, vị ngọt dịu, mùi hương thơm ngát.
Bưởi Sửu Chí Đám phát triển phù hợp trên đất phù sa sông Lô, sông Chảy. Giống bưởi này được nhân dân xã Chí Đám nhân ra từ cây bưởi ngon của nhà lão nông có tên là Sửu cách đây trên 200 năm. Từ đó tên ông được đặt cho giống bưởi. Bưởi Sửu sau 5 năm trồng cho quả có chất lượng tốt, cây 15 tuổi có năng suất từ 100 - 150 quả, bảo quản sau 5, 6 tháng vẫn giữ được chất lượng.

Mùa bưởi chín

Từ tháng 2/2006, hai giống bưởi Sửu Chí đám và bưởi Bằng Luân đã được Cục Sở hữu trí tuệ - Bộ Khoa học & Công nghệ cấp văn bằng bảo hộ chỉ dẫn địa lý cho sản phẩm bưởi quả Đoan Hùng và từ đó hai sản phẩm bưởi Sửu và bưởi Bằng Luân là tài sản quốc gia, được Nhà nước bảo hộ vô thời hạn trên toàn lãnh thổ Việt Nam. Sở Khoa học & Công nghệ Phú Thọ cũng đã đăng ký tem nhãn và lô gô với Cục Sở hữu trí tuệ để được sử dụng độc quyền kinh doanh trên thị trường cho sản phẩm bưởi Đoan Hùng. Như thế, giống bưởi đặc sản đã khoác trên mình “tấm áo” mới của thương hiệu “Bưởi Đoan Hùng- Hương vị đất Tổ”. Hiện nay, toàn huyện Đoan Hùng có trên 3.000 hộ trồng bưởi với tổng diện tích 1.450ha. Năm 2014, sản lượng bưởi của toàn huyện dự kiến đạt hơn 8.000 tấn và giá trị hàng hóa đạt khoảng 150 tỷ đồng. Những năm gần đây, cây bưởi Đoan Hùng đã được quan tâm phát triển và được coi là một trong các cây thế mạnh trong phát triển kinh tế, cây xoá đói giảm nghèo của người dân Đoan Hùng.
Đặc sản bưởi Đoan Hùng, nhìn nhận trên phương diện du lịch có rất nhiều giá trị có khả năng khai thác hình thành các sản phẩm du lịch hấp dẫn. Các hoạt động gắn với vườn bưởi sẽ tạo cho du khách sự trải nghiệm thú vị và khác lạ. Đến Đoan Hùng vào mùa xuân, du khách sẽ được đắm mình trong một vùng bao la màu trắng tinh khôi và hương thơm ngào ngạt và nồng nàn của hoa bưởi. Hoa bưởi là loài hoa tự chùm, mỗi chùm có từ 5 đến 10 bông; mỗi bông có từ 3 đến 5 cánh hoa màu trắng nõn nà tinh khôi, giữa mỗi bông hoa là nhuỵ cái với bầu mật hấp dẫn các loài ong, loài bướm. Xung quanh nhụy cái là rất nhiều nhị đực với những bao phấn màu vàng. Tất cả các màu xanh, vàng, trắng đó hợp lại với nhau một cách hài hoà tạo nên một gam màu thiên nhiên thật lý tưởng, trong đó nhiều nhất vẫn là màu trắng của cánh hoa, màu xanh của lá cây khiến cho ta đứng xa vẫn thấy vườn hoa bưởi như bềnh bồng, mênh mang trước gió xuân. Bên vườn hoa bưởi ngát hương, du khách được thưởng thức một bát bánh trôi ướp hương hoa bưởi hay một bát chè bưởi thì sẽ lưu luyến không muốn rời xa nơi này.
Với những ưu thế, tiềm năng về cây bưởi Đoan Hùng, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã tiến hành khảo sát, nghiên cứu xây dựng nơi đây trở thành một điểm tham quan du lịch với các hoạt động du lịch trải nghiệm vườn bưởi đặc trưng, hấp dẫn.

Một mô hình cửa hàng trong điểm du lịch.
 

Khi đến nơi đây, du khách có thể tham quan các vườn bưởi, tìm hiểu quá trình trồng, chăm sóc, thụ phấn cho hoa bưởi và thu hoạch quả bưởi. Du khách có cơ hội được tiếp xúc trực tiếp và được chia sẻ kinh nghiệm, kiến thức từ chính những người dân trồng bưởi để hiểu hơn về giá trị của cây bưởi cũng như bản sắc văn hóa của vùng đất này. Từ nguyên liệu hoa bưởi, cũng có thể chế biến thành các sản phẩm lưu niệm phục vụ khách du lịch như: tinh dầu hoa bưởi, hoa bưởi tươi, chè ướp hương hoa bưởi…

Trải nghiệm hái chè tại Tây Cốc

Du khách đến với Đoan Hùng, ngoài hoạt động du lịch trải nghiệm vườn bưởi, du khách sẽ được tham quan những đồi chè xanh ngút ngàn nối tiếp nhau trải dài miên man. Tại đây du khách sẽ được tham quan, chụp ảnh lưu niệm tại các vườn chè; tham quan quy trình hái, sản xuất, đóng gói chè ở quy mô nhà máy hay hộ gia đình. Bên cạnh đó, du khách sẽ được tham quan tượng đài chiến thắng sông Lô và được nghe kể về trận chiến đấu ác liệt giữa quân và dân ta với thực dân Pháp lập nên chiến thắng sông Lô lịch sử của dân tộc.
Tất cả đều là những hoạt động, trải nghiệm đầy hấp dẫn trong một sản phẩm du lịch độc đáo mà du lịch Phú Thọ hoàn toàn có thể khai thác và thực hiện để phát triển thành một sản phẩm du lịch đặc trưng của tỉnh. Sản phẩm này sẽ hứa hẹn mà lại nhiều giá trị về tinh thần và những nét văn hóa độc đáo vùng đất Tổ.
Khi điểm du lịch Đoan Hùng được đưa vào phục vụ khách du lịch sẽ trở thành điểm tham quan du lịch lý tưởng trên tuyến du lịch liên tỉnh Hà Nội - Phú Thọ - Tuyên Quang - Hà Giang; Phú Thọ - Yên Bái - Lào Cai…
Du lịch trải nghiệm vườn bưởi Đoan Hùng sẽ là một hướng phát triển mới, làm đa dạng hóa sản phẩm du lịch đặc trưng của tỉnh và tăng tính cạnh tranh cho du lịch Phú Thọ, góp phần thúc đẩy phát triển du lịch trở thành một trong ba khâu đột phá phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh theo tinh thần Nghị quyết Đại hội Đảng bộ tỉnh Phú Thọ lần thứ XVII đề ra.

Phòng Phát triển Tài nguyên Du lịch