Thách thức trong bảo vệ bản quyền trước kỷ nguyên AI

Theo bà Soyeong Ahn, Cục Bản quyền (Bộ VHTTDL Hàn Quốc), bản quyền có đóng góp lớn vào nền kinh tế thế giới. Tỉ trọng bản quyền chiếm 7.42% GDP ở các nước phát triển; ở các nước đang phát triển là 4.6%. Bản quyền đem lại cơ hội việc làm là 6.94% ở các nước phát triển và 4.56% ở các nước đang phát triển.

Các đại biểu tham dự Hội nghị

Tại Hàn Quốc, doanh thu các ngành công nghiệp dựa trên bản quyền cốt lõi của Hàn Quốc giai đoạn 2017-2021 tăng từ gần 167 triệu won (năm 2017) lên xấp xỉ 263 triệu won (năm 2021).

Xuất khẩu các ngành công nghiệp sáng tạo nội dung của Hàn Quốc gồm: Xuất bản, Truyện tranh, Âm nhạc, Game, Phim, Hoạt hình, Phát thanh truyền hình, Quảng cáo/Thương mại, Nhân vật, Thông tin trí tuệ và Giải pháp Nội dung luôn tăng từ năm 2018 đến nay. Nếu như năm 2018, doanh thu của các ngành công nghiệp sáng tạo nội dung ở Hàn Quốc đạt gần 90 triệu USD thì đến năm 2022, con số này tăng lên hơn 110 triệu USD.

Theo bà Soyeong Ahn, việc vi phạm bản quyền tại Hàn Quốc trong thời đại kỹ thuật số thể hiện ở 2 phương thức: Một là nhà điều hành các trang web bất hợp pháp hai là Người dùng bất hợp pháp.

Nhà điều hành bất hợp pháp có cách thức hoạt động và hệ thống hiện đại, sử dụng máy chủ ở nước ngoài, áp dụng công nghệ số hiện đại nên khó chặn và theo dõi các trang bất hợp pháp.

Người dùng bất hợp pháp trước đây thường tải nội dung để sở hữu riêng hoặc chia sẻ với gia đình, bạn bè. Hiện tại, với công nghệ kỹ thuật số, người dùng bất hợp pháp có thể truyền phát cho phép bất kỳ ai sử dụng bất hợp pháp theo.

"Để hạn chế tình trạng vi phạm bản quyền, Chính phủ Hàn Quốc có sáng kiến nhằm xóa bỏ việc phân phối bất hợp pháp nội dung Hàn Quốc. Có 4 chiến lược tương đương với 4 nhiệm vụ đặt ra gồm: Tốc độ nhanh và nghiêm ngặt với nhiệm vụ chặn tốc độ của các trang web phát trực tuyến bất hợp pháp; Sự hợp tác với nhiệm vụ hợp tác với các tổ chức quốc tế chống vi phạm bản quyền; Khoa học có nhiệm vụ là mở rộng điều tra khoa học để chống vi phạm bản quyền trực tuyến và cuối cùng là Thay đổi với nhiệm vụ nâng cao nhận thức về bản quyền"- bà Soyeong Ahn cho biết.

Bà Soyeong Ahn- Cục Bản quyền (Bộ VHTTDL Hàn Quốc) phát biểu

Theo bà Soyeong Ahn, từ chính sách này, tỉ lệ vi phạm bản quyền ở Hàn Quốc liên tục giảm. Nếu như năm 2019, tỉ lệ vi phạm bản quyền ở Hàn Quốc là 22% thì năm 2023, con số này là dưới 19.2%. Việc nâng cao nhận thức về bản quyền trong giới trẻ năm 2013 chiếm 74.1% thì đến 2023, có 82.6% giới trẻ Hàn Quốc nhận thức về bản quyền.

Tuy nhiên, bà Soyeong Ahn bày tỏ lo ngại, sự ra đời của trí tuệ nhân tạo AI sẽ là thách thức đối với các vấn đề liên quan đến bản quyền.

"Sự phổ biến ngày càng tăng của các dịch vụ AI tổng hợp, bao gồm Chat-GPT đã sẵn sàng để sử dụng trong sáng tạo nội dung. Tuy nhiên, những lo ngại về xung đột tiềm tàng với các hệ thống bản quyền truyền thống dựa trên sự sáng tạo của con người vẫn tồn tại. Đã đến lúc xác định các vấn đề và làm rõ khuôn khổ pháp lý để chuẩn bị cho kỷ nguyên AI"- bà Soyeong Ahn nói.

Ông Xavier Vermandele, Cố vấn pháp lý cấp cao Ban Tôn trọng sở hữu trí tuệ của WIPO cho hay, thực thi bản quyền là một phần quan trọng trong việc thúc đẩy đổi mới, sáng tạo và phát triển kinh tế. Thực thi bản quyền giúp người sáng tạo được đảm bảo các quyền lợi tương xứng, khuyến khích các đối tượng sản xuất nội dung mới. Thực thi bản quyền hiệu quả còn thúc đẩy một môi trường thuận lợi cho việc đầu tư vào hoạt động sáng tạo của các ngành nghề, thu hút đầu tư và thúc đẩy tăng trưởng trong lĩnh vực này.

Cũng theo ông Xavier Vermandele, bảo hộ quyền tác giả, quyền liên quan trên môi trường số đang đứng trước nhiều thách thức bởi đây là môi trường mà việc sao chép, phổ biến các tác phẩm sáng tạo diễn ra dễ dàng, đặt ra những thách thức cho nhà quản lý. Tình trạng vi phạm bản quyền đã, đang làm giảm giá trị tác phẩm, cản trở quá trình đổi mới, sáng tạo. Vì thế, cần đẩy mạnh hợp tác quốc tế giữa các cơ quan thực thi pháp luật và các bên liên quan thuộc khu vực tư nhân, trung gian để giải quyết những vấn đề này.

Vi phạm bản quyền trên môi trường số còn phức tạp

Chia sẻ kinh nghiệm của Việt Nam, bà Phạm Thị Kim Oanh, Phó Cục trưởng Cục Bản quyền tác giả (Bộ VHTTDL) cho biết, Nhà nước Việt Nam quản lý về quyền tác giả, quyền liên quan. Việt Nam có Luật Sở hữu trí tuệ năm 2005, sửa đổi, bổ sung năm 2009, 2019 và 2022 (và các Nghị định, Thông tư liên quan gồm: Nghị định số 17/2023/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Sở hữu trí tuệ về quyền tác giả, quyền liên quan; 02 Nghị định: số 21/2015/NĐ-CP và số 18/2014/NĐ-CP về nhuận bút, thù lao; Thông tư số 08/2023/TT-BVHTTDL quy định các mẫu trong hoạt động đăng ký quyền tác giả, quyền liên quan).

Việt Nam cũng có Bộ luật Dân sự, Bộ luật Hình sự (Điều 225: Tội xâm phạm quyền tác giả, quyền liên quan); Luật xử lý vi phạm hành chính (Nghị định số 131/2013/NĐ-CP về xử phạt vi phạm hành chính về quyền tác giả, quyền liên quan) và các Luật, nghị định chuyên ngành khác có điều khoản quy định về quyền tác giả, quyền liên quan (Điện ảnh, Nghệ thuật biểu diễn, Xuất bản, Báo chí, công nghệ thông tin, an ninh mạng …).

Bà Phạm Thị Kim Oanh, Phó Cục trưởng Cục Bản quyền tác giả (Bộ VHTTDL) phát biểu

Cũng theo bà Phạm Thị Kim Oanh, hệ thống văn bản pháp luật về bảo hộ, quản lý và thực thi quyền tác giả, quyền liên quan tương đối đồng bộ là công cụ hữu hiệu giúp cho công tác quản lý, thực thi hiệu quả hơn; các quy định pháp luật về quyền tác giả, quyền liên quan về cơ bản đã đi vào cuộc sống, đóng vai trò tích cực thúc đẩy sáng tạo văn học, nghệ thuật và khoa học, bảo vệ lợi ích của người sáng tạo, tổ chức, cá nhân sử dụng và công chúng; các quyền nhân thân và tài sản của tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả, quyền liên quan được tôn trọng. Công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật về quyền tác giả, quyền liên quan ngày càng được chú trọng triển khai. Nhận thức và ý thức chấp hành pháp luật về quyền tác giả, quyền liên quan của các tổ chức/cá nhân có bước chuyển biến rõ rệt, thể hiện qua thái độ ứng xử văn minh, tôn trọng đối với một loại tài sản đặc biệt của nhân loại - tài sản trí tuệ.

Các cơ quan quản lý và thực thi pháp luật về quyền tác giả, quyền liên quan được hình thành từ Trung ương đến địa phương từng bước đưa pháp luật về quyền tác giả, quyền liên quan được thi hành trong đời sống.

Các cá nhân, cơ quan, tổ chức đã từng bước triển khai ứng dụng công nghệ thông tin, đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị kỹ thuật nhằm đáp ứng yêu cầu trong tình hình mới.

Tuy nhiên, Phó Cục trưởng Cục Bản quyền tác giả cho rằng, dù đã có nhiều nỗ lực từ phía các cơ quan quản lý, thực thi, nhưng tình trạng xâm phạm quyền tác giả, quyền liên quan trên môi trường kỹ thuật số ở Việt Nam vẫn đang diễn ra ngày càng phức tạp.

"Vẫn còn tình trạng những người sáng tạo vi phạm bản quyền của nhau; Công tác bảo hộ quyền tác giả, quyền liên quan nói chung và trong môi trường kỹ thuật số nói riêng còn chưa đáp ứng yêu cầu. Đầu tư về nguồn nhân lực tại trung ương và địa phương, đầu tư nguồn lực về ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý và thực thi, đấu tranh phòng ngừa và chống hành vi xâm phạm quyền tác giả, quyền liên quan trên môi trường số, xuyên biên giới chưa tương xứng với yêu cầu trong tình hình mới"- bà Phạm Thị Kim Oanh chia sẻ.

Bên cạnh đó, còn khó xác định và xử lý hành vi vi phạm trên môi trường số, đặc biệt là các trường hợp có yếu tố nước ngoài. Vẫn còn nhận thức chưa đầy đủ của cá nhân, tổ chức về vai trò của quyền tác giả, quyền liên quan, ý thức chấp hành pháp luật chưa cao của không ít cơ quan, tổ chức và cá nhân. Vẫn còn nhiều đối tượng vì lợi ích cá nhân mà xâm hại tới quyền lợi hợp pháp của tác giả, chủ sở hữu quyền.

Phó Cục trưởng Cục Bản quyền tác giả đưa ra một số giải pháp nhằm thực thi bản quyền có hiệu quả. Trong đó, (1)Các cơ quan có thẩm quyền tiếp tục rà soát, hoàn thiện hệ thống pháp luật về quyền tác giả, quyền liên quan, đặc biệt là quy định về bảo hộ quyền tác giả, quyền liên quan trên môi trường số, hướng tới xây dựng Luật Bản quyền tác giả độc lập;

(2) Đẩy mạnh việc tuyên truyền, phổ biến quy định pháp luật về quyền tác giả, quyền liên quan trong nước và quốc tế, đồng thời tiếp tục nâng cao nhận thức và ý thức chấp hành pháp luật về quyền tác giả, quyền liên quan của các nhóm đối tượng trong toàn xã hội (người sáng tạo, người khai thác, sử dụng và công chúng);

(3) Tăng cường năng lực cho các cơ quan quản lý, thực thi quyền tác giả, quyền liên quan; đầu tư cơ sở vật chất, ứng dụng công nghệ thông tin trong việc trong việc phát hiện, ngăn ngừa, xử lý các hành vi xâm phạm quyền tác giả trên môi trường kỹ thuật số; nâng cao vai trò, trách nhiệm của các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ trung gian (ISPs) trong việc thực thi quyền tác giả trên môi trường kỹ thuật số;

(4) Phát huy vai trò, tính chủ động của các hội/hiệp hội/tổ chức đại diện tập thể quyền tác giả, quyền liên quan trong việc thực thi, bảo vệ quyền tác giả, quyền liên quan; các chủ thể quyền chủ động áp dụng các biện pháp công nghệ để bảo vệ quyền tác giả trong môi trường kỹ thuật số theo quy định pháp luật, phối hợp chặt chẽ với các cơ quan nhà nước có thẩm quyền trong việc xử lý các hành vi xâm phạm quyền tác giả;

(5) Đẩy mạnh hợp tác quốc tế trong việc thực thi bảo hộ quyền tác giả trên môi trường kỹ thuật số;

(6)Cần có các chính sách tổng thể để tạo thị trường, phát triển các ngành công nghiệp văn hóa mà Việt Nam có thế mạnh./.