Bài và ảnh: Thanh Thủy - phòng Quản lý Di sản văn hóa

     Đình Vĩnh Mộ, xã Cao Cá, huyện Lâm Thao, tỉnh Phú Thọ thờ Thành hoàng  làng là một vị tướng thời Hùng Duệ Vương (Vua Hùng Vương thứ 18) có tên là Nguyễn Văn Kỳ. Hội vật đình Vĩnh Mộ được diễn ra trong 5 ngày, từ ngày 7 tháng Giêng đến trưa ngày 11 tháng Giêng để tưởng nhớ tới thành hoàng làng - người đã có công phò vua, hộ quốc, an dân. Từ xa xưa trong dân gian vùng đất Tổ đã truyền tụng câu ca dao:

“Mình về đằng ấy mà xa
Thì về Vĩnh Mộ với ta cho gần
Vĩnh Mộ có tục hát Xoan
Có hội thi vật đầu tuần tháng Giêng.”

Hội vật chia làm 5 giai đoạn:
     Một là Vật thờ (hay còn gọi là vật trình thánh): Dân làng cử ra 2 đô vật lão thành, có nhiều thành tích trong thi đấu, có miếng vật hay ra vật trình thánh
     Hai là Vật hội đồng (hay còn gọi là vật trình làng): Đây là vật tập thể, dân làng cử 3 đôi hoặc 5 đôi cùng vào sới vật, vật với nhau hết tốp này đến tốp khác, cho đến khi các đô vật đã được trình làng. Vật hội đồng cũng không vật thắng hay thua, chỉ vờn nhau thăm dò là chính.
     Ba là Vật giải: Các đô vật được sắp xếp theo độ tuổi và thứ hạng cân để vào sới vật thi đấu vật trực tiếp, thắng ở lại, thua ra để tìm ra đô vật nhất giải.
    Bốn là Vật đổ giải: Người được giải nhất, chưa lấy giải mà trèo lên vuốt tay vào giải, rồi quay xuống ngồi xếp chân bằng tròn ở giữa sới vật, mặt hướng về phía trước ý thách đố, xem có đô vật nào còn dám vào vật nữa không.
     Người nào vào vật đổ giải thì sẽ bước lên chỗ treo giải, vuốt tay vào giải, rồi bước xuống sới bắt tay người thách đấu, nếu vật thắng người giữ giải, thì người giữ giải xin nhường lại vật đổ giải.
     Năm là Đuổi giải: Người thắng cuộc trèo lên cột cờ, giật lấy giải, rồi cùng cả đoàn đô vật, cắm đầu, cắm cổ chạy về phương bắc ra khỏi làng, không được ngoái đầu lại, dân làng cầm gậy gộc giáo mác, nổi trống, chiêng, thanh la hò reo đuổi theo sau (ngầm ý đuổi giặc phương bắc ra khỏi làng), đến khi nào đô vật phải nhảy xuống nước thì làng mới thôi đuổi (lệ này ngầm ý ca ngợi chiến thắng Sơn Tinh trước Thủy tinh -  đuổi thủy tặc xuống nước).
     Hội Vật đình Vĩnh Mộ, xã Cao Xá là lễ hội truyền thống tưởng nhớ những trận chiến của quân sĩ năm xưa, đồng thời thể hiện tinh thần thượng võ của người dân Vĩnh Mộ. Hội vật đuổi giải đình Vĩnh Mộ có đặc trưng khác với tất cả các hội vật khác trên cả nước; đuổi giải chính là nét đặc biệt làm cho hội vật Vĩnh Mộ trở nên độc nhất vô nhị, luôn thu hút, lôi cuốn các trai tráng trong xã, các vùng lân cận và du khách thập phương tìm về để đua tài, đọ sức.

Vật trình thánh

Vật giải
 Vật đuổi giải