Tỉnh Phú Thọ vinh dự được UNESCO vinh danh 3 di sản văn hóa phi vật thể đó là Ca Trù ( 2009); Hát Xoan Phú Thọ ( 2011- 2017); Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ (2012), trong đó 2 di sản Hát Xoan Phú Thọ và Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương tiêu biểu của tỉnh Phú Thọ là 2 di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại:
1- Hát Xoan Phú Thọ- Di sản văn hóa phi vật thể đã được Ủy ban liên chính phủ về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể của UNESCO vinh danh 2 lần:
Từ bảo vệ khẩn cấp sang đại diện của nhân loại một cách đặc biệt với sự đánh giá: Hát Xoan không còn cần phải bảo vệ khẩn cấp nhờ những nỗ lực gần đây ( từ 2011 đến 2017) của cộng đồng địa phương và Chính phủ đã phục hồi sức sống của nó một cách đáng kể, kể từ khi di sản được đưa vào Danh sách cần bảo vệ khẩn cấp năm 2011. Cụ thể năm 2009, cả tỉnh Phú Thọ chỉ cón 4 Phường Xoan với khoảng 100 đào và kép hơn một nửa là trên 60 tuổi, hoạt động không thường xuyên. Thì nay, các Phường đã có gần 200 thành viên với độ tuổi trung bình là 35. Trên 60 nghệ nhân kế cận được đào tạo bài bản, đủ khả năng truyền dạy các tiết mục Hát Xoan. Số lượng thanh thiếu niên tham gia phát triển nhanh và rộng khắp tại nhiều địa phương trong và ngoài tỉnh. Hiện nay, hát Xoan làng cổ đã được các nghệ nhân ở các lứa tuổi của 4 phường Xoan cổ là Kim Đái; Làng Thét; Phù Đức thuộc địa bàn xã Kim Đức và Phường xoan An Thái thuộc xã Phượng Lâu thành phố Việt Trì được tổ chức ngay từ những ngày đầu xuân năm mới gắn với tín ngưỡng thờ Hùng Vương và lễ hội Hát Xoan ngay ngày mùng 2 Tết- Dân làng An Thái đã ra đình để thực hiện tín ngưỡng hát thờ Vua. Ở xã Kim Đức có 3 làng thường tổ chức hát Xoan vào dịp mùa xuân. Đó là các làng Thét, làng Kim Đái và làng Phù Đức dân làng cùng tổ chức lễ hội hát Xoan vào dịp mùa Xuân và được hát tại các ngôi đình làng Thét; đình làng Trung và Miếu Lãi Lèn. Sau đó được lan toả đến các làng của các địa phương trên địa bàn tỉnh Phú Thọ ngày nay như: xã Tây Cốc huyện Đoan Hùng, xã Hương Nộn huyện Tam Nông, thị trấn Lâm Thao huyện Lâm Thao, xã Tử Đà huyện Phù Ninh; các xã thuộc huyện Thanh Thủy v...v. theo tục hát nước nghĩa (hát giao nghĩa tình cảm giữa các làng với nhau). Từ những kết quả ngoạn mục của tỉnh Phú Thọ trong việc bảo tồn và phát huy di sản Hát Xoan mà Ủy ban liên chính phủ về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể của UNESCO cho rằng: Đề nghị của Việt Nam về Hát Xoan Phú Thọ đáng được xử lý như trường hợp ngoại lệ và kinh nghiệm thu được từ việc đánh giá của Ủy ban có thể được đưa vào để cân nhắc đề xuất sửa đổi Hướng dẫn thực hiện Công ước. Đề cử này đáp ứng các tiêu chí để đưa Xát Xoan vào Danh sách di sản văn hoá phi vật thể đại diện của nhân loại. Ủy ban liên chính phủ về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể của UNESCO nhấn mạnh: Đây là một ví dụ, một bài học thực tiễn tốt và khích lệ sự đối thoại với các cộng đồng trên toàn thế giới về bảo vệ di sản văn hoá phi vật thể; đồng thời để tôn vinh các nghệ nhân, khuyến khích họ trao truyền kiến thức cho thế hệ trẻ, đưa Hát Xoan lan tỏa sức sống trong cộng đồng.
 

Phát huy những kết quả đã đại được sau khi Hát Xoan đã trở thành di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, tỉnh Phú Thọ tiếp tục quan tâm chỉ đạo công tác bảo tồn và phát huy giá trị của Hát Xoan thông qua việc đầu tư kinh phí tu bổ, tôn tạo, khôi phục 20/ 30 di tích liên quan đến Hát Xoan là không gian thực hành trình diễn Hát Xoan, trong đó có các ngôi đình và miếu Lãi Lèn của 4 phường Xoan gốc An Thái; Phù Đức; Thét; Kim Đái để làm nơi truyền dạy và trình diễn Hát Xoan trong cộng đồng và phục vụ khách du lịch, cùng với hoạt động truyền dạy Hát Xoan cho học sinh trong các trường phổ thông, tạo nên sức sống mới cho Hát Xoan trong tương lai. Bên cạnh đó tỉnh Phú Thọ đã hoàn thành hồ sơ công nhận lần thứ 3 (năm 2018) với 66 nghệ nhân Hát Xoan Phú Thọ, trong đó có 17 nghệ nhân được nhà nước phong tặng nghệ nhân ưu tú theo luật di sản văn hóa. Bên cạnh đó, tỉnh Phú Thọ kịp thời tôn vinh và động viên những " báu vật nhân văn sống" bằng những chính sách đãi ngộ cụ thể, thiết thực giúp cho nghệ nhân có đời sống ngày một nâng cao, tạo điều kiện thuận lợi để tiếp tục công việc truyền dạy Hát Xoan trong cộng đồng. Đồng thời, hoạt động Hát Xoan làng cổ được tổ chức thường xuyên trong năm tại các ngôi đình phục vụ khách du lịch thập phương tìm hiểu, trải nghiệm Hát Xoan với các nghệ nhân đã trở thành sản phẩm du lịch tiêu biểu của tỉnh Phú Thọ, thu hút nhiều đoàn khách tham quan ở trong và ngoài nước góp phần đưa hoạt động du lịch của tỉnh thêm đa dạng, phong phú đã trở thành "thương hiệu du lịch" của Đất Tổ Vua Hùng.
2- Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ- Bản sắc văn hoá truyền thống đặc biệt Việt Nam:
Từ sau khi được UNESCO vinh danh là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại đã được tỉnh Phú Thọ quan tâm chỉ đạo tổ chức tốt Giỗ Tổ Hùng Vương- Lễ hội Đền Hùng hàng năm đảm bảo trang nghiêm, trọng thể đúng theo nghi thức truyền thống đã được Bộ VH, TT& DL phê duyệt, đồng thời chỉ đạo, hướng dẫn các địa phương trên địa bàn tỉnh có di tích và lễ hội liên quan đến Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương tổ chức lễ hội ngày càng trang nghiêm, trọng thể, theo đúng nghi thức truyền thống và diễn ra cùng với thời gian tổ chức lễ dâng hương trên Đền Thượng tại khu di tích LSĐBQG Đền Hùng sáng ngày mồng 10 tháng 3 âm lịch hàng năm. Bên cạnh đó, thành phố Việt Trì- Kinh đô Văn Lang xưa có chủ trương và phát động nhân dân trên địa bàn thành phố tổ chức lễ Giỗ Vua Hùng tại các gia đình với hình thức, nội dung "Mâm cỗ tri ân các Vua Hùng" trong ngày mồng 10 tháng 3 âm lịch, tạo nên một hoạt động văn hóa truyền thống mang đậm bản sắc văn hóa vùng Đất Tổ, tiếp nối ý thức biết ơn các Vua Hùng một cách sâu rộng trong quần chúng nhân dân trên địa bàn tỉnh. Từ năm 2013 đến năm 2017 đã có 44 di tích liên quan đến Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương trên địa bàn tỉnh được khôi phục và tu bổ tôn tạo khang trang, tôn nghiêm từ nguồn kinh phí của tỉnh và từ nguồn kinh phí xã hội hóa, tạo không gian thiêng để thực hành nghi thức Giỗ Tổ Hùng Vương và tổ chức các hoạt động lễ hội. Mặt khác, tỉnh Phú Thọ thực hiện nghiêm đề án tổ chức Giỗ Tổ Hùng Vương- Lễ hội Đền Hùng hàng năm đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, mỗi năm có 4 tỉnh, thành trên phạm vi cả nước cùng tỉnh Phú Thọ góp giỗ bằng kinh phí và lễ vật tiêu biểu của địa phương dâng lên Vua Hùng trong ngày Giỗ Tổ và tham gia các hoạt động hội như Hội thi Gói, nấu bánh chưng và giã bánh giày; biểu diễn nghệ thuật đặc trưng của từng vùng miền, tạo nên bức tranh ngày Hội Đền Hùng thêm sinh động, đa dạng và phong phú, hấp dẫn đông đảo du khách thập phương, mỗi năm số tỉnh thành được luân phiên tham gia Giỗ Tổ Hùng Vương- Lễ hội Đền Hùng theo đề án. Từ sau khi di sản được vinh danh, tỉnh Phú Thọ đã quan tâm dành kinh phí cho 04 đề tài, dự án nghiên cứu khoa học đã được nghiệm thu và ứng dụng trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương, cùng với nhiều hoạt động kiểm kê di sản và trưng bày chuyên đề tại Bảo tàng để tuyên truyền, quảng bá tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương với đông đảo du khách; tổ chức các lớp tập huấn nâng cao kiến thức về thực hành tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương cho cán bộ văn hóa và Ban quản lý di tích trên địa bàn tỉnh. Tỉnh Phú Thọ đã xây dựng và trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt quy hoạch: "Bảo tồn và phát huy giá trị Khu DTLS Đền Hùng tỉnh Phú Thọ đến năm 2025"; Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã phê duyệt nội dung đề cương, nhiệm vụ dự án " Quy hoạch tổng thể phát triển khu du lịch quốc gia Đền Hùng, tỉnh Phú Thọ đến năm 2023".
Những hoạt động bảo tồn và phát huy giá trị của Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương sau 7 năm được vinh danh của tỉnh Phú Thọ đã góp phần quan trọng trong việc bảo tồn và phát huy giá trị của di sản văn hóa của nhân loại. Đó chính là “sợi chỉ đỏ tâm linh” là " động lực tinh thần" xuyên xuốt, gắn kết toàn dân tộc thành "cây một cội, thành con một nhà", làm nên nên sức mạnh của truyền thống lịch sử dựng nước và giữ nước trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam đang trên đà "đổi mới và phát triển" hôm nay. Đó cũng là nền tảng tâm linh vững chắc để củng cố và phát triển phẩm chất, nhân cách của mỗi con người Việt Nam, góp phần giáo dục truyền thống "yêu nước, thương nòi" cho các thế hệ trẻ Việt Nam hôm nay và mai sau. Để dân tộc Việt Nam mãi mãi là khối sức mạnh đại đoàn kết vững chắc chống lại mọi thế lực thù địch để trường tồn tiến bước thực hiện lời dạy thiêng liêng của Bác Hồ: " Đoàn kết, đoàn kết, đại đoàn kết! Thành công thành công, đại thành công!"
 

Ngày nay, trên con đ­ường đổi mới và hội nhập kinh tế thế giới (WTO), tỉnh Phú Thọ cùng các tỉnh thành trên phạm vi cả nước hơn lúc nào hết đẩy mạnh công tác  tuyên truyền, quảng bá hai di sản với bạn bè trong nước và quốc tế để thu hút sự quan tâm, tìm hiểu nghiên cứu và trải nghiệm thông qua các hoạt động tham quan, du lịch để tiếp tục bảo tồn và phát huy những giá trị nhân văn quý báu của: Hát Xoan Phú Thọ và Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ ngày càng xứng đáng là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại và ngày càng có vị trí xứng đáng trong đời sống văn hóa đương đại, tiếp tục đẩy mạnh sự nghiệp đổi mới và phát triển đất nước, giữ vững chủ quyền và độc lập của quốc gia, dân tộc. Cũng vì những lẽ trên, mà Hát Xoan Phú Thọ và Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương đã và đang đ­ược Đảng và Nhà n­ước cùng tỉnh Phú Thọ và toàn thể nhân dân khắp mọi miền đất nước đặc biệt quan tâm. Hát Xoan Phú Thọ cùng với Giỗ Tổ Hùng Vương- Lễ hội Đền Hùng hàng năm sẽ là hoạt động văn hóa truyền thống mang đậm ý nghĩa tâm linh không thể thiếu sẽ được bảo tồn và phát huy giá trị, góp phần động viên, cổ vũ quần chúng nhân dân phấn đấu thực hiện mục tiêu: "Xây dựng và phát triển nền văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc"; "Xây dựng con người Việt Nam đáp ứng với yêu cầu xây dựng và phát triển bền vững đất nước", xây dựng một xã hội có đạo đức trong sáng, lối sống lành mạnh mang đậm ý nghĩa nhân văn sâu sắc biết ơn các Vua Hùng và những thế hệ cha ông đi trước đã có công dựng nước và giữ nước làm nên lịch sử vẻ vang của dân tộc ta, góp phần tích cực vào sự nghiệp bảo vệ hòa bình, đoàn kết, hữu nghị với toàn thể nhân loại./.

                                                                   Xuân Kỷ Hợi- 2019

                                                                             Đặng Đình Thuận
  PCT Hội Văn nghệ dân gian Phú Thọ